به گزارش روابط عمومی سازمان نقشه‌برداری کشور، یکی از موضوعات مهم در پروژه‌های نقشه‌برداری و اجرایی، تعیین ارتفاع نقاط از سطح مبنا است. مانند پروژه‌های احداث خطوط ریلی، احداث خطوط انتقال آب و فاضلاب، نفت، احداث و اتصال جاده‌های بین شهری و ...
بر همین اساس دکتر عبدالرضا سعادت طی سخنانی در این نشست گفت: «بر اساس ماده ۱۱ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور؛ کلیه فعالیت‌های مرتبط با نقشه‌برداری و اطلاعات مکانی، عکس‌برداري هوايي، تهيه و توليد نقشه‌هاي پوششي و شهري در مقياس‌هاي مختلف و نظارت بر آن در بخش غيرنظامي، برعهده سازمان نقشه‌برداري کشور است. استانداردها و دستورالعمل‌هاي مربوط توسط سازمان برنامه و بودجه کشور با رعايت جهت‌گيري‌هاي كشور از جمله آمايش سرزمين تهيه و ابلاغ مي‌شود. بنابراین این موضوعات نیازمند تعیین یک مبنا و چارچوب مرجع ارتفاعی و مسطحاتی در کشور است. پس یکی از وظایف ذاتی سازمان نقشه‌برداری کشور تهیه مبنای ارتفاعی یا همان ژئوئید می‌باشد.»
روش‌های اندازه‌گیری ارتفاع
مدیرکل ژئودزی و نقشه‌برداری زمینی سازمان نقشه‌برداری کشور از دو روش انداره‌گیری ارتفاع یاد کرد و گفت: «در روش اول این اندازه‌گیری‌ها، با گیرنده‌های GPS انجام می‌شود. یعنی یک نقطه از سطح مبنا در امتداد قائم در فضای هندسی اندازه‌گیری می‌شود. روش دوم، یک روش مفهومی فیزیکی است که اختلاف تراز یک نقطه را نسبت به سطح مبنا مشخص می‌کند. منظور از سطح تراز همان سطح هم پتانسیل است که پتانسیل روی آن سطح مقدار ثابتی است. ترکیب این دو روش به عنوان روش‌های ترکیبی شناخته می‌شود.»
سعادت درباره علت عدم استفاده از سطح بیضوی در پروژه‌های اجرایی گفت: «در این شرایط از سطح تراز استفاده می‌شود؛ زیرا جاذبه زمین برای سطح هم پتانسیل، صفر است. برای مثال آب در سطح هم پتانسیل جریان پیدا نمی‌کند. همچنین تمام مشاهدات نقشه‌برداری در فضای فیزیکی انجام می‌شود. با تراز کردن دوربین روی سطح زمین در این حالت دوربین را در سطح تراز شاقول می‌کنند.»
مدیر کل ژئودزی و نقشه‌برداری زمینی در خصوص برخی روش‌های مختلف تعیین ارتفاع در پروژه‌های اجرایی گفت: «ارتفاع از طریق گیرنده‌های GPS به عنوان یکی از آسان ترین روش‌های اندازه‌گیری ارتفاع است که هزینه آن نسبت به حجم کار پایین و در عین حال سرعت انجام آن بسیار بالا است. این روش بدلیل ارتفاع سطح بیضوی انجام پروژه‌های اجرایی را با چالش مواجه می‌کند. اما در روش دیگری که در پروژه‌های اجرایی نقشه‌برداری نیز کاربرد دارد، عملیات ترازیابی هندسی و فیزیکی بصورت ترکیبی انجام می‌شود. یعنی ترازیابی دقیق و عملیات ثقل سنجی توأم با هم انجام می‌شود تا اختلاف سطح تراز روی نقاط مختلف بدست آید. اما این روش هزینه بر است و با سرعت پایین صورت می‌گیرد. برای مثال در این روش یک گروه نقشه‌برداری می‌تواند روزی 5 تا 6 کیلومتر ترازیابی انجام دهند.»
بنا بر گزارش ارائه شده از سوی دکتر سعادت، در ترازیابی اختلاف ارتفاع دو نقطه نسبت به هم تعیین می‌شود؛ یعنی ارتفاع از یک نقطه به نقطه دیگر انتقال می‌یابد و از صفر ارتفاعی ایران، ارتفاع بصورت نقطه به نقطه منتقل و در سطح کل کشور پراکنده می‌شود. البته در پروژه‌های عمرانی و اجرایی کشور این نقاط مبنایی برای بدست آوردن کارهای ارتفاعی پروژه استفاده می‌گردد.
نقطه صفر ارتفاعی ایران در بندرعباس
وی در ادامه خاطر نشان کرد: «نقطه صفر ارتفاعی ایران بنام DNG1001 در بندرعباس و ارتفاع آن 777/3 متر تعیین شده است که تمام نقاط ارتفاعی پروژه‌های کشور نسبت به این نقطه تعیین ارتفاع شدهاند.»
سعادت به برخی فعالیت‌های سازمان نقشه‌برداری کشور از گذشته تا کنون اشاره کرد و افزود: «ایجاد شبکه‌های ارتفاعی درجه یک، دو و سه که معمولا در کنار جادهها استقرار دارند یکی از این فعالیت‌ها است که از سوی سازمان انجام شده و در پروژه‌های عمرانی و اجرایی برای بدست آوردن ارتفاع پروژه از آن استفاده می‌شود. هر یک از این نقاط که دارای شناسنامه نیز هستند نیاز به حفظ و نگهداری و همچنین بازنگری دارند.»
سعادت در بخش دیگری از سخنرانی تخصصی خود به تعیین ارتفاع به روش فیزیکی پرداخت و بیان کرد: «در این روش، ارتفاع در امتداد خط شاقولی نسبت به سطح ژئوئید اندازه‌گیری می‌شود. در صورتی که در تعیین ارتفاع با GPS ارتفاع عمود بر سطح ریاضی بیضوی WGS84 باشد، اختلاف این دو مدل ژئوئید گفته می‌شود. یعنی اگر در هر نقطه از کشور این اختلاف وجود داشته باشد با اندازه‌گیری ارتفاع با گیرنده‌های GPS و در نظر گرفتن مقدار اختلاف می‌توان ارتفاع از سطح ژئوئید را بدست آورد. اما موضوع مورد تأمل این است که باید بتوان مدل ژئوئید در کشور را بهبود داد تا با مشاهدات گیرنده GPS که به راحتی قابل اندازه‌گیری است، ارتفاع نقاط از ژئوئید بدست آید.»
وی از برخی متخصصان پیشکسوت همچون مهندس وبر و دکتر زمردیان یاد کرد که قریب به 32 سال پیش برای تعیین مدل ژئوئید کشور تلاش‌های بسیاری نمودند. دقت اولیه این مدل ژئوئید حدود مثبت و منفی 4/1 متر بود. بعد از آن طرح‌های دیگری نیز به انجام رسید که "مدل ژئوئید محلی ایران" به‌نام IRG2016 با دقت 23 سانتیمتر، آخرین اثر از این کارنامه است.
سعادت خاطرنشان کرد: «از طریق سایت
www.IRG2016.ir با معرفی موقعیت اندازه‌گیری شده توسط گیرنده GPS، می‌توان به ارتفاع مدنظر از سطح مبنای ارتفاعی ایران دست یافت. مدل مذکور در سایت بین‌المللی ISG نیز قابل مشاهده است».
مدیرکل ژئودزی و نقشه‌برداری زمینی سازمان نقشه‌برداری کشور در خاتمه گفت: «دقت مدل مذکور حدود 2 دسی‌متر است که برای برخی از کارهای دقیق نقشه‌برداری جوابگو نیست و برای افزایش دقت آن باید داده‌های مکانی بیشتری جمع آوری شود. اما به طورکلی می‌توان گفت با تعیین مدل ژئوئید محلی دقیق در کشور و تبدیل ارتفاع‌های ژئودتیک اندازه‌گیری شده توسط گیرنده‌های تعیین موقعیت GNSS به ارتفاع از سطح مبنای ارتفاعی، می‌توان حجم عملیات ترازیابی را به عنوان فعالیتی پرهزینه و زمان‌بر، بطور قابل ملاحظه‌ای کاهش داد و از اتلاف سرمایه ملی جلوگیری کرد.»
