گسل‌های فعال و پتانسیل بالای لرزه‌خیزی استان گیلان
بر اساس گزارش اولیۀ مرکز لرزه‌نگاری کشوری مؤسسه ژئوفيزیک دانشگاه تهران، زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 2.9 ریشتر در ساعت 14 و 5 دقیقه روز دوشنبه 24 آبان ماه 1400، رودبار در استان گیلان را لرزاند. وقوع این زمین‌لرزه در عمق 6 کیلومتری و در موقعیت رومرکز 36.78 درجه شمالي و 49.52 درجه شرقي و نیز در فاصله 9 كيلومتري رودبار، 11 كيلومتري منجيل و 13 كيلومتري توتكابن گيلان گزارش شده است.
در همین رابطه شکرزاده، رئیس مرکز لرزه نگاری گیلان، در گفت وگوئی با خبرگزاری ایسنا اعلام کرد که گسل فعال رودبار منشاء این زمین لرزه بوده است. ایشان ضمن بیان این‌که در هفت ماهه سال جاری تعداد ۵۰ زمین‌لرزه با بزرگی بیش از یک ریشتر در استان رخ داده، از وقوع حدود هشت زمین‌لرزه از ابتدای آبان ماه تاکنون خبر داد.
لازم به توضیح است که گسل‌های آستارا (تالش)، خزر، رودبار، لاهیجان، کلیشوم، نئور، منجیل، جیرنده، راندگی زرین رجه، سماموس، شوئیل، وربن، راندگی دیلمان، ارده و گسل شفارود از جمله گسل‌های مهم گیلان هستند (تصویر 1). گسل رودبار با زمین‌لرزه 7.4 ریشتری 31 خرداد 1369 فعال گردید. این گسل دارای جابجایی راستالغز چپ بر همراه با مؤلفه شاغولی است. گسل رودبار از سه تکه همپوشان با ارتباط راست پله‌ای تشکیل شده که به ترتیب از غرب به شرق بکلور، کبته و زردگلی نامیده شده‌اند و درازای آن‌ها به ترتیب حدود 10، 32 و 38 کیلومتر است.
آن چنان‌که در صفحۀ معرفی گسل‌های اصلی استان گیلان در وبگاه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور آمده، استان گیلان در پهنه لرزه زمین‌ساخت البرز واقع گردیده است. رشته کوه‌های البرز، بخش شمالی رشته کوه‌های آلپ- هیمالیا در غرب آسیا را تشکیل می‌دهند. لرزه‌خیزی کوه‌های البرز نشانگر ادامه جنبشهای کوه‌زایی در این گستره است. نرخ لغزش در البرز، آنچنان‌که از قطب چرخش صفحات ایران و توران استنتاج می‌شود، از حدود 17 میلی‌متر در سال (با آزیموت 28 درجه) در شمال‌غرب تا 6 میلی‌متر در سال (با آزیموت 40 درجه) در جنوب‌شرق تغییر میکند. همچنین، در رشته کوه‌های البرز بین 50 تا 100 درصد تغییر شکل پوسته فوقانی به صورت لرزهزا صورت می‌پذیرد.
در بخش غربی البرز، ساختارها روند شمال‌غربی- جنوب‌شرقی دارند، ولی در بخش شرقی البرز، روند ساختارها شمال‌شرقی- جنوب‌غربی است. این دو روند ناهمسان در البرز مرکزی به یکدیگر میرسند. گفتنی است که در شکل گیری ساختارهای چین خوردۀ البرز، عواملی مانند برخورد صفحه ایران و توران، عملکرد گسلشهای راندگی و سرانجام عملکرد گسل‌های امتدادلغز البرز غربی و البرز شرقی، نقش دارند. جدا از چين خوردگی، گسلشهای راندگی نیز در ساختار البرز تأثیر به‌سزائی دارند.
بر اساس گزارش اولیۀ مرکز لرزه‌نگاری کشوری مؤسسه ژئوفيزیک دانشگاه تهران، زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 2.9 ریشتر در ساعت 14 و 5 دقیقه روز دوشنبه 24 آبان ماه 1400، رودبار در استان گیلان را لرزاند. وقوع این زمین‌لرزه در عمق 6 کیلومتری و در موقعیت رومرکز 36.78 درجه شمالي و 49.52 درجه شرقي و نیز در فاصله 9 كيلومتري رودبار، 11 كيلومتري منجيل و 13 كيلومتري توتكابن گيلان گزارش شده است.
در همین رابطه شکرزاده، رئیس مرکز لرزه نگاری گیلان، در گفت وگوئی با خبرگزاری ایسنا اعلام کرد که گسل فعال رودبار منشاء این زمین لرزه بوده است. ایشان ضمن بیان این‌که در هفت ماهه سال جاری تعداد ۵۰ زمین‌لرزه با بزرگی بیش از یک ریشتر در استان رخ داده، از وقوع حدود هشت زمین‌لرزه از ابتدای آبان ماه تاکنون خبر داد.
لازم به توضیح است که گسل‌های آستارا (تالش)، خزر، رودبار، لاهیجان، کلیشوم، نئور، منجیل، جیرنده، راندگی زرین رجه، سماموس، شوئیل، وربن، راندگی دیلمان، ارده و گسل شفارود از جمله گسل‌های مهم گیلان هستند (تصویر 1). گسل رودبار با زمین‌لرزه 7.4 ریشتری 31 خرداد 1369 فعال گردید. این گسل دارای جابجایی راستالغز چپ بر همراه با مؤلفه شاغولی است. گسل رودبار از سه تکه همپوشان با ارتباط راست پله‌ای تشکیل شده که به ترتیب از غرب به شرق بکلور، کبته و زردگلی نامیده شده‌اند و درازای آن‌ها به ترتیب حدود 10، 32 و 38 کیلومتر است.
آن چنان‌که در صفحۀ معرفی گسل‌های اصلی استان گیلان در وبگاه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور آمده، استان گیلان در پهنه لرزه زمین‌ساخت البرز واقع گردیده است. رشته کوه‌های البرز، بخش شمالی رشته کوه‌های آلپ- هیمالیا در غرب آسیا را تشکیل می‌دهند. لرزه‌خیزی کوه‌های البرز نشانگر ادامه جنبشهای کوه‌زایی در این گستره است. نرخ لغزش در البرز، آنچنان‌که از قطب چرخش صفحات ایران و توران استنتاج می‌شود، از حدود 17 میلی‌متر در سال (با آزیموت 28 درجه) در شمال‌غرب تا 6 میلی‌متر در سال (با آزیموت 40 درجه) در جنوب‌شرق تغییر میکند. همچنین، در رشته کوه‌های البرز بین 50 تا 100 درصد تغییر شکل پوسته فوقانی به صورت لرزهزا صورت می‌پذیرد.
در بخش غربی البرز، ساختارها روند شمال‌غربی- جنوب‌شرقی دارند، ولی در بخش شرقی البرز، روند ساختارها شمال‌شرقی- جنوب‌غربی است. این دو روند ناهمسان در البرز مرکزی به یکدیگر میرسند. گفتنی است که در شکل گیری ساختارهای چین خوردۀ البرز، عواملی مانند برخورد صفحه ایران و توران، عملکرد گسلشهای راندگی و سرانجام عملکرد گسل‌های امتدادلغز البرز غربی و البرز شرقی، نقش دارند. جدا از چين خوردگی، گسلشهای راندگی نیز در ساختار البرز تأثیر به‌سزائی دارند.
تصویر 1) گسل‌های فعال اصلی استان گیلان
از سوی دیگر، نتایج تحلیل داده‌های ایستگاه‌های دائمی و موردی تعیین موقعیت ماهواره‌ای سازمان نقشه‌برداری کشور در استان گیلان[1] نشان می‌دهد که در منطقه لرزه‌خیز البرز با توجه به میدان سرعت ایستگاه‌های دائمی، می‌توان نرخ فشارش محض حدود 3 ميلي‌متر در سال را بین البرز جنوبی و بلوک ایران مرکزی و نرخ کوتاه‌شدگی 3.3 ميلي‌متر در سال را برای البرز مركزي برآورد کرد. در بخش شرقي البرز، حركت امتدادلغز چپ‌گرد، معادل 1.5 تا 2 ميلي‌متر در سال قابل مشاهده است. نتایج حاصل از میدان استرین (کرنش) در استان گیلان نشان‌دهندۀ نرخ تغییر شکل بیشتر در شمال استان با روندی کاهشی به سمت جنوب و در نزدیکی گسل رودبار است (شکل 2).
شکل 2) مدل حرکت و کرنش در استان گیلان؛ منبع: گزارش اداره ژئودزی و ژئودینامیک سازمان نقشه‌برداری کشور
رژیم تکتونیکی غالب در این استان، فشاری و در راستای تقریباً جنوب‌شرقی- شمال‌غربی و با روند کاهشی از غرب به شرق و با تغییر راستای مشخص است. همچنین نرخ لغزش گسل رودبار بر اساس پروفیل‌ها یا مقاطع میدان سرعت، 1.3 میلی‌متر در سال است. نرخ استرین برشی بر مبنای ایستگاه‌های دائمی در استان بین 35 تا 50 نانو استرین در سال و در محدودۀ گسل رودبار 40 نانو استرین در سال است که پتانسیل بالای لرزه‌خیزی استان گیلان را نشان می‌دهد.
منابع:
· https://www.isna.ir/news/1400082418894/
· https://www.ncc.gov.ir/vdcj.xetfuqeotsfzu.html
· https://gsi.ir/guilan/fa/page/3519/گسل-های-اصلی
· http://irsc.ut.ac.ir/newsview_fa.php?&eventid=180601&network=earth_ismc__
[1] تحلیل‌های انجام شده در اداره ژئودزی و ژئودینامیک، سازمان نقشه‌برداری کشور