به گزارش روابط عمومی سازمان نقشه‌برداری کشور، مهندس پیمان بکتاش با اشاره به اینکه دو سامانه ثقل سنجی و ترازیابی دقیق به شکل جدی بیش از یک قرن در جهان در حال گردآوری داده‌های ثقل و ارتفاع نقاط مختلف زمین هستند، خاطرنشان کرد: «این داده‌های زیربنایی، در عرصه‌های عمومی و تخصصی مهندسی نقشه‌برداری و سایر پروژههای مهندسی و علوم زمین، کاربردهای متعددی دارند. بر اساس این دو نوع اندازه‌گیری، امکان ایجاد یک سامانه ملی ارتفاعی (ارتومتریک) و یک سطح مبنای ملی ارتفاعی (ژئوئید) برای کشور به وجود می‌آید که در همه زمینههای مهندسی نقشه‌برداری و اجرای تمامی پروژههای عمرانی و اجرایی کشور کاربرد دارد.»
وی افزود: «برای ایران به عنوان یک کشور پهناور، داده‌های مبنایی نقشه‌برداری از جمله داده‌های ثقل و ارتفاع کافی نیست. در ایران شبکه ترازیابی دقیق سراسری ملی در درجه‌های مختلف، در حدود 100 هزار کیلومتر با راهبری سازمان نقشه‌برداری کشور ایجاد شده است؛ در حالی که به عنوان مثال در کشور فرانسه با مساحتی حدود ثلث مساحت ایران، شبکه ترازیابی دقیق بیش از 300 هزار کیلومتر وجود دارد. از سوی دیگر در ایران داده‌های ثقل زمینی به میزان کمتر از ۳۰ هزار نقطه است. در حالی‌که درکشور فرانسه داده‌های ثقل زمینی بیش از 500 هزار نقطه است.»
بکتاش در ادامه گفت: «غنای داده‌های ترازیابی دقیق و ثقل‌سنجی زمینی در کشور فرانسه سبب شده تا در آن کشور یک سطح مبنای ارتفاعی(ژئوئید) بسیار دقیق (با دقت یک تا سه سانتی‌متر) تعیین شود و از سامانه بهینه و سریع ژئوئید و GPS برای انجام ترازیابی دقیق سایر پروژه‌ها استفاده گردد تا به این ترتیب بتوانند هزینه اجرای ترازیابی دقیق ملی را به میزان 20 برابر کاهش دهند.»
یک قرن زمان برای ترازیابی 400 هزار کیلومتر!
وی با بیان اینکه متخصصین مهندسی نقشه‌برداری در کشورمان معتقدند؛ در ایران به حداقل ۴۰۰ تا 500 هزار کیلومتر اندازه گیری‌های ترازیابی دقیق جدید نیاز است؛ افزود: «روند کنونی و میزان گردآوری داده‌های ترازیابی دقیق به هیچ وجه پاسخگوی نیاز کشور در حوزه داده مکانی نخواهد بود، با توجه به اینکه سالانه حدود 3000 تا 4000 کیلومتر توسط سازمان نقشه‌برداری کشور ترازیابی میشود؛ ترازیابی 400 هزار کیلومتر، به زمانی بیش از یک قرن زمان نیاز دارد!»
معاون فنی سازمان نقشه‌برداری کشور، افت دقت و کاهش میزان تولید داده‌های مکانی در مناطق کوهستانی را یکی دیگر از مشکلات پیش روی استفاده از روش‌های کلاسیک ترازیابی برشمرد و گفت: «در حال حاضر، ترازیابی دقیق به صورت دوره‌ای و مستمر باید در محدوده گسل‌های فعال کشور برای پیش آگاهی زلزله نیز ضروری است. در ایران برای ترازیابی محدوده گسل‌های فعال کشور، طبق برآوردهای کارشناسی، سالانه فقط حدود 5 تا 6 هزار کیلومتر مشاهدات ترازیابی دقیق نیاز است. کشور ما این توان را دارد اما برای هزینه و زمان بالای ترازیابی سراسری ایستا، باید چاره‌ای جدید اندیشیده شود.»
روش ترازیابی دقیق نجوم-ژئودتیک
بکتاش در ادامه افزود: «متخصصان ژئودزی؛ در اداره کل نقشه‌برداری زمینی سازمان نقشه‌برداری کشور، روی راه‌حل اجرایی بسیار جالبی مطالعه کردند و آن ایجاد سامانه ملی دوربین دیجیتال زنیت، است. مفهوم واژه "زنیت(Zenith)" در اینجا مارک یا برند خاصی نیست بلکه یک اصطلاح بین‌المللی مهندسی به معنی "روبه آسمان" است که برداشت داده‌های ارتفاع و ثقل را با استفاده از ستارگان و اجرام آسمانی و تلفیق علم نجوم به انجام می‌رساند. روش برداشت داده‌های ارتفاعی و ثقل زمینی با استفاده از این دوربین رقومی که به زعم برخی متخصصان ژئودزی، روش ترازیابی دقیق نجوم-ژئودتیک هم نامیده میشود؛ میتواند باعث بهبود روش کنونی ترازیابی دقیق ژئودتیک (روش کلاسیک فعلی) شود و مشکلات ذکر شده و محدودیت‌های روش فعلی را برطرف کند.»
معاون فنی سازمان نقشه با اشاره به اینکه در گذشته روش‌های تعیین موقعیت نجومی کلاسیک را در ایران داشتیم؛ ادامه داد: «اما هم اکنون بحث ترازیابی دقیق و ثقل سنجی همراه با تعیین موقعیت، مطرح است که یک روش نوین در تعیین موقعیت نجومی تلقی میشود. هر چند این روش در دنیا قبلا در برخی کشورها بکارگرفته شده است، اما این روش در ایران برای اولین بار توسط سازمان نقشه‌برداری کشور مورد مطالعه جدی قرار گرفته است. این روش درعلوم مهندسی نقشه‌برداری کشورمان، تحول جدیدی در زمینه راهبردهای گردآوری داده‌های ارتفاعی و ثقل به وجود خواهد آورد و منجر به افزایش چشمگیر دقت سطح مبنای ارتفاعی(ژئوئید) در ایران خواهد شد. با افزایش دقت ژئوئید ایران، تمام سازه‌ها، پروژههای مهندسی و زمینههای مختلف نقشه برداری کشور نیز با دقت بسیار بالایی انجام و نهایتا باعث توسعه پایدار کشور خواهد شد».
به گفته وی، دوربین رقومی زنیت با 20 برابر سرعت و دقت بیشتر، عملیات ترازیابی در کشور را در کمتر از 10 سال میسر خواهد کرد.
وی در ادامه سخنان خود، از دیگر مزایای بکارگیری این روش در کشور، علاوه بر تحقق اهداف اصلی آن یعنی افزایش تولید داده‌های مکانی ارتفاعی و ثقل و تدقیق ژئوئید؛ یاد کرد. از جمله پایش بهتر تغییرات ارتفاعی زمین برای پیش آگاهیهای بهتر در مدیریت بحران (زلزله، فرونشست، سیل، رفتارسنجی آتشفشان دماوند و ...).
به گفته بکتاش، تعداد کشورهایی که به فناوری ساخت دوربین رقومی زنیت دسترسی دارند کمتر از انگشتان دست است. آلمان، سوئیس، هلند، استرالیا، یونان، پرتغال و ... به این فناوری دست پیدا کردهاند و بسیاری از کشورهای دیگر با استفاده از دوربین ساخته شده توسط آنها، روش ترازیابی دقیق نجوم - ژئودتیک را انجام می‌دهند. لذا در صورت ساخت دوربین رقومی زنیت در ایران با بهره‌گیری از توان داخلی و تولیدملی (بهره گیری از توان شرکتهای دانش بنیان، مراکز رشد، پارک‌های علمی فناوری و سایر متخصصان دانشگاهی) که میتواند با همراهی و مساعدت معاونت علمی- فناوری ریاست جمهوری و توان علمی دانشگاهها و حمایت مسئولان کشور صورت گیرد، دهمین کشور در جهان خواهیم بود که دوربین رقومی زنیت را خواهیم ساخت.
وی در پایان گفت: «این شروعی برای تعیین موقعیت نجومی نوین و انجام ترازیابی دقیق نجوم - ژئودیتک در کشورمان خواهد بود.»
