همشهری: تهران در تسخیر هیولای فرونشست | سازمان نقشه برداری کشور

خطی طولانی و عمیق درست وسط یک زمین کشاورزی در شهریار را شکافته است. بیشتر از نیم‌متر عمق دارد. اما ابتدا و انتهایش معلوم نیست. شکاف از چند زمین کشاورزی، آن‌سوتر آغاز شده و به این نقطه از زمین رسیده است. شکاف ایجاد شده حتی از زیر جاده هم گذشته است. کشاورزان اطراف شکاف را شخم زده‌اند تا زمان کاشت را از دست ندهند. از آنجا که نمی‌دانند با این شکاف عمیق و طولانی چه کنند، میانه‌های آن ‌را در برخی نقاط با خاک و بلوک‌های سیمانی پرکرده‌اند تا رفت‌وآمد در دوسوی شکاف را تسهیل کنند.

مالک زمین سال‌هاست به کشت گندم مشغول است و حالا به همشهری می‌گوید، این شکاف، مسیر یک قنات خشکیده است. هرچه می‌گوییم این فرونشست زمین است نه مسیر قنات و با سرازیر کردن سنگ و خاک و سیمان به دل شکاف هم دردی دوا نمی‌شود، زیر بار نمی‌رود. می‌گوید:« خیر، این مسیر قنات است. با من بیایید، همین خط را می‌گیریم و می‌رویم تا به سر قنات برسیم، اما نمی‌دانم چرا شکاف به دل این مسیر افتاده است.»
از کم‌آبی چاه هم گلایه دارد؛ چاهی که چندسال قبل از عمق 100متری‌اش آب برمی‌داشتند و حالا مجبور شده‌اند تا عمق 200متری آن ‌را برای رسیدن به آب حفر کنند تا آب بیشتری نصیب زمین کشاورزی شود؛«جوان‌تر که بودم، چاله‌ای که شب حفر می‌کردیم اینجا تا صبح پر از آب شده بود. اما حالا سال به سال عمق چاه‌هایمان را 20متر پایین‌ترمی‌‌بریم. خانه‌های مسکن مهر را آن طرف جاده می‌بینید؟ آنجا که چاه زدند آب کشاورزی ما را گرفتند و چاه‌هایمان را خشک کردند.» اینها جملات مالک زمین است.

پیرمرد، سر درددل و گلایه‌اش باز شده است. این‌سو و آن‌سو را می‌نگرد و آرام می‌گوید: «این شکاف مال قنات نیست. من هم می‌دانم. زمین‌های کشاورزی روستای آن‌طرف هم همین شکاف‌ها را برداشته بود. کشاورزان را مجبور کردند با آبیاری قطره‌ای کشاورزی کنند. اما گندم‌های زمین من با آبیاری قطره‌ای نابود می‌شود. محصولم از دست می‌رود و زندگی‌ام را از دست می‌دهم.»

این تنها تصویری کوتاه از اتفاقی تلخ در دشت‌های تهران و شبیه به آن چیزی است که در دیگر دشت‌های کشور و با حجم زیاد در حال رخ‌دادن است. دشت‌های شهریار و ورامین در استان تهران، ازجمله مهم‌ترین دشت‌های کشور هستند که دچار فرونشست شده‌اند. طبق اعلام سازمان نقشه‌برداری کشور به‌عنوان متولی بررسی میزان فرونشست‌ها، تاکنون در این دشت‌ها بیشترین نرخ اندازه‌گیری‌شده از فرونشست، 20سانتی‌متر در سال بود. به‌عبارت بهتر نقاطی از این دشت‌ها سالانه تا 20سانتی‌متر پایین‌تر می‌روند.

همچون تمام فرونشست‌ها در کشور، دلیل اصلی این اتفاق، حفر چاه‌های متعدد و برداشت بی‌رویه آب از آنها بود که سفره‌های آب زیرزمینی و آبخوان‌ها را تخلیه، خشک و در نهایت متراکم کرده و نشست زمین را رقم زده است. مطالعات و بررسی تصاویر ماهواره‌ای و مقایسه آنها طی چند سال نشان می‌دهد، نقاطی در جنوب تهران طی چند سال دچار فرونشست چند متری شده‌اند. یکی از این نقاط از سال1368 تا سال1374در مجموع به میزان 3متر و 17سانتی‌متر فرونشست داشته و نقطه‌ای دیگر از سال 1371تا سال1384، در مجموع نرخ فرونشست 2متری را ثبت کرده است.
یحیی جمور، معاون فنی سازمان نقشه‌برداری کشور می‌گوید: آنچه فرونشست‌های استان تهران را با تهدید بیشتری همراه می‌کند، زلزله‌خیز بودن این منطقه و قرارگرفتن روی چندین گسل است. او در بازدیدی میدانی از فرونشست‌های دشت شهریار که طیبه سیاووشی و فاطمه ذوالقدر 2نفر از نمایندگان تهران در مجلس نیز حضور یافتند، اعلام کرد: «واردشدن فرونشست زمین از دشت‌های اطراف تهران به داخل شهر، لزوم توجه به این فاجعه را بیشتر می‌کند. هم‌اکنون فرونشست زمین در مناطق 17، 18، 19و 20 مشاهده شده و راهی تا گسترش و رسیدن این فاجعه به میدان آزادی تهران باقی نمانده است.»

تأکید بر ورود مجلس و سازمان مدیریت بحران بر مسئله فرونشست
مسعود شفیعی، ‌رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور نیز در این بازدید میدانی با اشاره به تغییرات ارتفاعی سطح زمین در ایران، تمامی این تغییرات را ناشی از کاهش سطح آب‌های زیرزمینی در کشور اعلام کرد و در حضور نمایندگان مجلس گفت: «‌تهی شدن منابع آب کشور و مرگ تدریجی زمین 2هشداری است که کاهش سطح آب‌های زیرزمینی به ما داده است. از دست دادن آب و نشست زمین، ظرفیت نفوذپذیری خاک را به حداقل رسانده است، شیب زمین را تغییر داده و زمین را مستعد سیل کرده است.»

طیبه سیاووشی، یکی از 2نماینده حاضر در این بازدید، به نمایندگی از مجلس و در گفت‌وگو با همشهری، خواستار ورود تمامی دستگاه‌های حاضر در ستاد مدیریت بحران کشور به موضوع فرونشست‌ها به‌ویژه در تهران شد و گفت: «خسارت‌های وارد شده به محیط‌زیست بر‌اثر فرونشست، قابل توجه است و بخشی از آن به‌دلیل مجوزی است که مجلس سال‌ها قبل ‌برای برداشت از ذخایر آب زیرزمینی برای فعالیت‌های کشاورزی صادر کرد.»
سیاووشی تأکید کرد: «باید قبل از وقوع فاجعه، برای بهبود شرایط و جلوگیری از پیشروی فرونشست‌ها در کشور به‌ویژه در استان تهران اقدام کرد.»
فاطمه ذوالقدر، دیگر نماینده تهران در مجلس است که در بازدید میدانی از فرونشست‌های دشت شهریار حضور داشت. او نیز از حجم فرونشست‌ها در تهران متعجب شده است. نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی به همشهری گفت: «نباید اجازه دهیم، وضعیت فرونشست‌های تهران منجر به رقم خوردن حادثه‌ای دیگر مانند پلاسکو شود.» به گفته این نماینده مجلس، «کمیسیون عمران مجلس باید بیش از قبل به موضوع فرونشست‌ها در کشور و در شهر تهران ورود کند و در این شرایط لازم است حفاری‌های متعدد برای احداث تونل‌های مترو در تهران نیز با بررسی بیشتر انجام شود.»

نشانه‌های فاجعه پدیدار شده است
در بخشی از بازدید نمایندگان مجلس از فرونشست‌های دشت شهریار، تصاویر تازه‌ای از ثبت علایم ظاهری فرونشست در مناطق جنوبی شهر تهران به مجلسی‌ها ارائه شد. نشانه‌های فاجعه حالا در محلات جنوبی تهران پدیدار شده است و آنطور که سازمان نقشه‌برداری کشور در تصاویر ارائه شده به نمایندگان مجلس اطلاع داده است، دیوارهای ترک‌خورده، معابر شکاف‌خورده که منجر به خراشیدگی آسفالت شده‌اند، تیرهای برق کج شده و دیوارهای آجری حیاط مدرسه‌ای که یک‌بار به‌دلیل فرونشست، ریخت و بار دیگر همان بخش تخریب شده بعد از بازسازی تخریب شده است، نشانه‌هایی از ورود هیولای فرونشست در تهران است. مناطق جنوبی تهران، به‌دلیل نزدیکی به دشت‌های کشاورزی استان تهران، بیشتر در معرض تهدید فرونشست قرار گرفته‌اند و اگر روند برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی با همین سرعت ادامه داشته باشد، فرونشست‌های رخ داده در مناطق شهری به یک بحران بزرگ تبدیل می‌شوند.

جای خالی 28نماینده تهران در بازدید از فرونشست‌ها

نمایندگان تهران در مجلس شورای‌ اسلامی 30صندلی را به‌خود اختصاص داده‌اند. اما ظاهرا ورود و وقوع فرونشست‌ها در شهر و استان تهران هنوز توسط آنها جدی گرفته نشده است. براساس مکاتبات سازمان نقشه‌برداری با تمامی 30نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی، 18نماینده قول حضور قطعی در بازدید میدانی از فرونشست‌های استان تهران را به این سازمان ارائه کردند اما تنها 2نماینده تهران حاضر به حضور در بازدید از فرونشست‌ها شدند. فرونشست زمین در بسیاری از نقاط کشور رخ داده است و حتی به برخی مناطق شهر اصفهان نیز وارد شده است. غیبت نمایندگان تهران در بازدید میدانی از وضعیت فرونشست‌های استان تهران اما به‌معنای جدی نگرفتن این فاجعه از سوی برخی نمایندگان استان تهران است. این غیبت در شرایطی صورت گرفته است که فرونشست زمین اکنون به چند منطقه پایتخت که دارای تراکم جمعیتی بسیار است، رسیده است. فرونشست زمین در مناطق جنوبی شهر تهران نگرانی‌های بسیاری را در مورد اثرات تخریبی ناشی از فرونشست در مناطق شهری ایجاد کرده است و نمایندگان مجلس به‌ویژه نمایندگان تهران باید پیش از وقوع فاجعه، توجه بیشتری به موضوع فرونشست‌های رخ‌داده در دشت‌های تهران داشته باشند.